Historyczny Kongres Teologów Ukraińskich
Jan Kulowski
W 70 lat po zjeździe unijnym we Lwowie - na Kongresie skupiającym teologów Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w dniach 2-4 stycznia 2007 r. w Seminarium Duchownym Grekokatolików we Lwowie - dyskutowano nad eucharystyczną komunią chrześcijan obrządków wschodnich, spadkobierców tradycji kijowskiej. Kongres zorganizowało Ukraińskie Naukowe Towarzystwo Teologiczne, które działa nieprzerwanie od założenia w 1923 r. W czasach komunistycznych przeniosło swą siedzibę do Rzymu, gdzie wydawało swój biuletyn "Bogosłowie".
Idea zwołania Kongresu teologów ukraińskich obrządku greckokatolickiego, pozostającego od czasu Unii Brzeskiej z 1569 r. w łączności kanonicznej z papieżem, pojawiła się podczas VII Kongresu Teologów Polskich, który odbył się na KUL-u w dniach 12-15 września 2004 r. Uczestniczący w nim na prawach gości teologowie ukraińscy, widząc pozytywne owoce wspólnych obrad i teologicznych analiz współczesności, wyrazili gotowość powtórzenia w swoich uwarunkowaniach tego samego doświadczenia. Dlatego w ramach prac Towarzystwa Teologicznego kierowanego przez ks. mitrata dr. Michajłę Dymyda, wypracowana została tematyka Kongresu: "Eucharystyczna komunia - wyzwanie współczesności dla Kościołów tradycji wschodnich". Do wygłoszenia referatów poproszono specjalistów kompetentnych i zasłużonych dla rozwoju teologii ukraińskiej, którzy w swoich wystąpieniach podczas uroczystych liturgii, na wykładach plenarnych i w pracach sekcji naświetlali w różnych aspektach zagadnienie gościnności eucharystycznej, kanonicznych norm interkomunii, praktyki liturgicznej i pastoralnych perspektyw ich urzeczywistniania.
Kongres otworzyła uroczysta liturgia w kaplicy Seminarium Duchownego Świętego Ducha we Lwowie. Na sali obrad spotkanie rozpoczęto modlitwą o mądrość, ułożoną przez sługę Bożego metropolitę Andrzeja Szeptyckiego, a odczytaną przez bp. Włodzimierza Wyjtyszyna. Tłem dla omawiania współczesnych zagadnień komunii eucharystycznej był m.in. wykład ks. dr. Mirona Bendyka z Drohobycza, który wskazywał na szlaki budowania warunków dla eucharystycznej komunii w nauczaniu zwierzchników Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w XX i XXI wieku. W płaszczyźnie teologicznej wskazywał na potrzebę zachowania tajemnicy wiary, bez pokusy dążenia do zamknięcia jej w sztywne, czysto rozumowe definicje. W ramach praktyki kościelnej ks. dr Bendyk opowiedział się za tym, że sposób rozumienia Eucharystii, jej granic i możliwości poszerzenia komunii o inne Kościoły zależy od przyjęcia w eklezjologii modelu trynitarnego. W tym miejscu pojawia się ranga norm kanonicznych, zezwalających lub zabraniających udzielania komunii wiernym innych Kościołów. W dyskusji nad tym referatem wskazano, że różnice rozumienia samej Eucharystii, jak i jej udzielania nie mają charakteru dogmatycznego, ale jedynie kanoniczny.
Jakkolwiek ta kwestia ma charakter szczegółowy i jest związana z kontekstem życia religijnego Ukrainy, to jednak po części dotyczy ona także katolików rzymskich żyjących w tym kraju. Zdarzają się bowiem niekiedy okoliczności uzasadniające potrzebę przyjęcia komunii w rycie wschodnim. Dlatego kongresowa dyskusja okazuje się ważna i dla katolików obrządku łacińskiego. Może w przyszłości dojdzie do poszerzenia wspólnych grup roboczych o teologów, kanonistów, historyków wszystkich Kościołów chrześcijańskich, co zresztą stało się później postulatem Kongresu.
O działaniach takiej właśnie międzykonfesyjnej grupy roboczej mówił doc. Taras Kurylec. Chodzi mianowicie o Studyjną Grupę Kościoła Kijowskiego, zrodzoną na gruncie amerykańskim, ale podejmującą zagadnienia ważne dla tych Kościołów. Doświadczenie tej grupy, dobrze udokumentowane w pracach Ukraińskiego Katolickiego Uniwersytetu we Lwowie, współorganizatora Kongresu, może stanowić wzór dla inicjatyw w samej Ukrainie.
O innej inspiracji dla eucharystycznej komunii mówił ks. dr Dymyd, przybliżając model budowania takiej jedności w Kościele Antiocheńskim. Model ten oparty jest na doświadczeniu obrządku melchickiego, sformułowanym w "Credo" patriarchy tego Kościoła - bp. Eliasza. Istotnym rysem tego Wyznania wiary jest przyjęcie tradycji Rzymu i Bizancjum, tak jak jedność wiary tych Kościołów rozumiano w I tysiącleciu, oraz przyjęcie rozumienia prymatu biskupa Rzymu, tak jak ten prymat rozumiano w I tysiącleciu. Na podobne stanowisko wskazał w swej wypowiedzi kongresowej wielce zasłużony dla rozwoju środowiska teologicznego rektor Akademii Duchownej w Iwano-Frankowsku bp Sofron Mudryj.
Praca w sekcjach: historycznej, kanonicznej, dogmatycznej, eklezjologiczno-ekumenicznej, pastoralnej i liturgicznej pozwoliła szczegółowo przedyskutować wiodące zagadnienie Kongresu, a także wypracować dokument końcowy, jakim jest "Uroczyste przesłanie do Synodu Biskupów w sprawie poszukiwania komunii eucharystycznej między Kościołami tradycji kijowskiej". Dołączony do tego przesłania wykaz szczegółowych, teologicznych inicjatyw wskazuje na przyszłościowy szlak rozwoju środowiska teologów Ukrainy. Zapowiada on dynamiczne, wieloaspektowe i nowoczesne formy prowadzenia badań, praktyk pastoralnych i oddziaływania kulturowego na społeczeństwo Ukrainy z jego współczesnymi problemami, na które odpowiedzią staje się jednocząca Eucharystia.
Polski ślad w Kongresie to udział wykładowców: ks. dr. hab. Przemysława Nowakowskiego (PAT - Kraków), który mówił o doświadczeniu interkomunii w tradycji rzymskokatolickiej, oraz prof. Karola Klauzy (KUL - Lublin), który przedstawił kenotyczne rozumienie Eucharystii jako wspólnego - katolickiego i prawosławnego modelu rozumienia Eucharystii.
Kongres, organizowany w trudnych warunkach, okazał się czasem i miejscem szczególnego działania Ducha Świętego. Wzięło w nim udział kilkunastu biskupów oraz blisko 250 teologów różnych szkół, którzy poczuli się jedną wspólnotą. Może to zasługa charakteru, jaki odcisnęli na nim członkowie Ukraińskiego Naukowego Towarzystwa Teologicznego, a także biuletyn naukowy "Bogosłowie". To dobre zaplecze dla tego "laboratorium ekumenizmu", jakim coraz wyraźniej staje się Ukraina. Warto na nie zwracać uwagę...
"Niedziela" 3/2007