Poznawanie Biskupa Czesława Kaczmarka
Agnieszka Dziarmaga
W kategoriach poznawania i pogłębiania prawdy o Biskupie Kieleckim w latach 1939-63 trzeba potraktować otwarcie 11 listopada wystawy w Muzeum Diecezjalnym w Kielcach oraz towarzyszące wydarzenia: projekcję filmu dokumentalnego i promocję książki pod wspólnym tytułem „Omnia pro Christo Rege. Ksiądz Czesław Kaczmarek – Biskup Męczennik”
Rzetelnej wiedzy o życiu i posłudze bp. Kaczmarka jest wciąż zbyt mało, skoro w lokalnej prasie w regionie kieleckim pojawiają się od czasu do czasu nie do końca prawdziwe artykuły, skoro w obiegowej opinii wciąż funkcjonują półprawdy utrwalone przez komunistyczną propagandę, a internauci – o zgrozo! – powołują się na dawno skompromitowane publikacje księży patriotów. – Okazją do przypomnienia postaci Biskupa więzionego przez komunistów są przypadające w tym roku 70. rocznica jego sakry biskupiej w Kielcach i 45. rocznica śmierci, ale przede wszystkim konieczność uczczenia tej wyjątkowej postaci – powiedziała przed projekcją filmu i otwarciem ekspozycji Magdalena Kopeć, komisarz wystawy.
W projekcji filmu i otwarciu wystawy uczestniczyli biskupi kieleccy Kazimierz Ryczan i Kazimierz Gurda oraz zaproszeni goście.
Film
Blisko godzinny film Zbigniewa i Stanisława Cisaków to – powstała na podstawie dokumentów i zdjęć archiwalnych, wspomnień kielczan i współczesnych kadrów z życia Kielc – opowieść o życiu i duszpasterskiej pracy bp. Czesława Kaczmarka. W filmie znalazły się m.in. mniej znane epizody z czasów szkolnych i duszpasterstwa we Francji, z pracy dworskiego guwernera czy wolontariusza podczas wojny polsko-bolszewickiej, które także stały się udziałem przyszłego Biskupa Kieleckiego. Autorzy poddali również wstępnej analizie te listy pasterskie i homilie bp. Kaczmarka, które propaganda stalinowska wykorzystała w sfingowanym procesie sądowym. Są to m.in. fragmenty wypowiedzi z 1939 r., w której Biskup wzywa do podporządkowania się władzy administracyjnej, pod warunkiem, że pozostaje to w zgodzie z godnością Polaka i chrześcijanina. Propaganda powojenna zamieni wkrótce słowo „godność” na „gościnność”, oskarżając bp. Kaczmarka o kolaborację z Niemcami. Ten zarzut najlepiej obalą fakty z pracy Biskupa w czasach okupacji: jego wkład w formowanie kapelanów dla Armii Krajowej (co piąty ksiądz diecezji kieleckiej został desygnowany do tej funkcji, a sam Biskup – zaprzysiężony w Chrześcijańskiej Unii Oporu), w organizację niezwykle prężnej kuchni dla ubogich, w sprawne funkcjonowanie sierocińców, hospicjów, w powołanie bezprocentowej kasy pożyczkowej, troskę o więźniów i inne dzieła miłosierdzia. Szacuje się, że pochłaniały one wówczas 60 proc. dochodów diecezji. W murach Seminarium Duchownego w Kielcach znalazło schronienie 220 księży i 86 alumnów (w tym kilku greckokatolickich, a także wybitnych przedstawicieli świata nauki i kultury) z innych diecezji, którzy bezskutecznie gdzie indziej szukali schronienia… A sam Biskup był dwukrotnie usuwany przez Niemców z mieszkania, okupant zakazał mu także wydawania listów pasterskich. Znaczna część dokumentu filmowego dotyczy troski Księdza Biskupa o formację kapłanów (osobiście prowadził dla nich rekolekcje zamknięte i dni skupienia) oraz budowania nowych i odbudowywania zniszczonych kościołów tuż po wojnie (w sumie 20 świątyń). Do najciekawszych fragmentów dokumentu należy filmowy opis sposobów urabiania opinii publicznej i przygotowywania gruntu do aresztowania Biskupa, wyrafinowanych metod trwającego 2 lata i 8 miesięcy śledztwa, które doprowadzały m.in. do załamania zdrowia, w tym halucynacji. Film pokazuje też stosunek Episkopatu Polski i Stolicy Apostolskiej do „sprawy Biskupa Kaczmarka”. Kończą go ostatnie lata pracy po powrocie do diecezji, aż do śmierci w Lublinie w 1963 r.
Bp Kazimierz Ryczan po projekcji nazwał film ucztą duchową. – Naszą odpowiedzią może być tylko milczenie, które krzyczy (…). Społeczeństwo Kielc otrzymało w darze wspaniałego Biskupa, który „pro Christo Rege” oddał swoje życie – skomentował bp Ryczan.
Następnie zaproszeni goście zwiedzili wystawę w Muzeum Diecezjalnym.
Wystawa
Pamiątki po bp. Kaczmarku – te typowo historyczne i te bardziej „sentymentalne” – znajdują się w trzech salach ekspozycyjnych muzeum. Część pierwsza wystawy dotyczy dzieciństwa, domu rodzinnego, czasów szkolnych, seminarium i okresu francuskiego. To tutaj zaaranżowano dawny gabinet Biskupa, pokazano jego modlitewniki i elementy uroczystego stroju liturgicznego. Druga sala jest poświęcona czasom więzienia i pokazowego procesu, czyli najbardziej dramatycznemu okresowi życia kieleckiego Biskupa. Uwagę przyciągają m.in. maksymalnie powiększone fragmenty wniosku bp. Kaczmarka o rehabilitację z 1956 r., z odręcznymi notatkami i czerwonymi grubymi podkreśleniami, których dokonał zapewne osobiście. Trzecia sala – to fotografie i przedmioty z czasów przed śmiercią, czyli po wyjściu z więzienia i z ostatniego okresu posługi w diecezji kieleckiej. Wśród najnowszych eksponatów jest m.in. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, przyznany pośmiertnie Księdzu Biskupowi przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2007 r.
Wystawa poświęcona bp. Kaczmarkowi będzie czynna co najmniej do końca stycznia. Eksponaty pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum, Archiwum Diecezjalnego w Kielcach oraz od osób prywatnych. Nieocenione usługi w zachowaniu pamiątek po Księdzu Biskupie oddał śp. Leon Dziedzic, jego osobisty kamerdyner.
Wystawie towarzyszy książka „Omnia pro Christo Rege. Ksiądz Czesław Kaczmarek – Biskup Męczennik”. Składa się ona z czterech opracowań historycznych: Marka Jedynaka z kieleckiego IPN, ks. prof. Jana Śledzianowskiego, dr. Ryszarda Gryza z Uniwersytetu w Kielcach oraz ks. dr. Grzegorza Bujaka. Autorzy skupili się na genezie sytuacji politycznej w Polsce w czasach po II wojnie światowej i na działalności duszpasterskiej bp. Kaczmarka, m.in. propagowaniu Akcji Katolickiej w diecezji i jego bliskim kontakcie z parafiami, a także na licznych dokumentach procesowych i z przesłuchań Biskupa w mokotowskim więzieniu.
"Niedziela" 49/2008