Pijemy coraz więcej. Mówi się, że obecnie ok. 2 mln Polaków w różnym stopniu jest uzależnionych od alkoholu. W rzeczywistości może ich być znacznie więcej, ponieważ policzyć da się tylko tych, którzy zgłosili się do poradni leczenia alkoholizmu, prywatnych gabinetów, ośrodków terapeutycznych. Zmienia się nie tylko liczba pijących, ale także to, co pijemy. Zmienia się też oblicze typowego polskiego alkoholika – coraz więcej kobiet traci kontrolę nad piciem, coraz częściej nałóg ten dopada nastoletnie dzieci.

Co robimy my – jako państwo i jako społeczeństwo – by przynajmniej ograniczać zasięg tej wyniszczającej nas plagi? Czy w ogóle istnieje jakiś pomysł na to, by Polska wytrzeźwiała?

Od dziada pradziada

Terapeuci zajmujący się osobami uzależnionymi od alkoholu mówią niemal zgodnie, że problem jego nadużywania ma u nas historię liczoną nie dekadami, ale setkami lat. W Polsce zawsze pijało się dużo i bez hamulców. Ciągle nie ma u nas kultury picia. Lubimy pić skutecznie, czyli na umór. Śmieszą nas żarciki w stylu: „Co to jest nic? – To pół litra na dwóch”. Do tego nie widzimy problemu w tym, że dzieci obserwują „zawianych” rodziców, że Kościół musi niemal walczyć o to, by uroczystości pierwszokomunijne odbywały się bez alkoholu. Tych rozmaitych towarzyskich rytuałów, które nie obejdą się bez niego, mamy zresztą sporo. Mocno podlewane procentami rodzinne imprezy, studenckie balangi do białego rana, babskie spotkania czy firmowe party, podczas których nie wypuszcza się z ręki szklaneczki z drinkiem, nie wspominając już o pływających w alkoholu „zjazdach integracyjnych”. Pojawia się też zwyczaj „resetowania się”, czyli lampka wina lub drink wypijane na zakończenie ciężkiego dnia, dla odstresowania się, lepszego samopoczucia. – Najpierw jest „resecik” towarzyski, a potem samotny, cichy, bo organizm się domaga – ostrzega znany terapeuta uzależnień dr Bohdan Tadeusz Woronowicz. – To często pierwszy sygnał, że tracimy powoli kontrolę.

Janina Kwietniewska, terapeutka z wieloletnim stażem, przyznaje, że jej gabinet coraz częściej odwiedzają kobiety. Matki i żony, i to zarówno bizneswomen, jak i panie zajmujące się domem i dziećmi. Każda z nich jest ofiarą nadmiaru obowiązków i dzikiego pędu, do którego zmusza codzienność. Panie nie wyrabiają się, co rodzi stres, irytację i stany lękowe. Alkohol staje się wtedy metodą na wyciszenie, uspokojenie, poprawę nastroju. Jedna „niewinna” lampka wina przeradza się w butelkę, a potem dwie. – Oczywiście, nie wszyscy, którzy do kolacji piją wino, popadną w nałóg – wyjaśnia Woronowicz. – Nie wiadomo jednak, dlaczego jedni uzależnią się, a inni nie. Może więc nie warto ryzykować. Na plus kobietom trzeba policzyć to, że znacznie szybciej niż mężczyźni szukają pomocy. Są świadome niebezpieczeństwa i na tyle mądre, żeby szukać pomocy u fachowców.

Niepokoją także dane dotyczące nieletnich alkoholików, których rodzice za nic nie chcą się przyznać, że mają z dzieckiem problem. W niektórych środowiskach nie widzi się nic złego w tym, że dzieciak raz czy dwa „wypił za dużo”. Na psychoterapii – często zalecanej przez sądy dla nieletnich – zjawiają się młodzi, którzy opowiadają z dumą, że „pierwszego kielonka wychylili z dziaduniem”. Pije się u nich od pokoleń, kobiety i mężczyźni – bez różnicy. Skłonność do nadużywania trunków jest dziedziczona po przodkach. Podobnie jak bezrobocie i nawykowe wchodzenie w konflikt z prawem.

Coraz więcej, coraz łatwiej, coraz taniej

Inna zmiana dotyczy tego, co pijemy. Kupujemy coraz mniej alkoholi wysokoprocentowych. Ulubionym alkoholem Polaków stało się piwo. Ostatnie badania mówią, że sprzedaje się nawet 40 mln hektolitrów piwa rocznie. Producenci złotego trunku utrzymywali jeszcze niedawno, że piwo to właściwie nie alkohol. Janina Kwietniewska pamięta pacjenta, który potrafił wypić 20 butelek piwa dziennie. Od rana czuć go było chmielem, ale nikt nie zauważył, że mężczyzna się stacza. – Gdyby zamiast piwa żłopał wódkę, to już dawno rodzina ogłosiłaby alarm... – dodaje terapeutka.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) alarmuje, że w Polsce alkohol jest tani. Piwo kosztuje np. 2 zł, a litr słodkiego wina w dyskoncie – mniej niż 4 zł. Furorę robi RTD (Ready to drink), czyli puszka, w której mamy gotowego drinka – alkohol plus sok lub cola. Kosztuje parę złotych, po dwóch szklaneczkach występuje lekki rausz, a jako że jest to napitek „pychota”, najchętniej kupują go kobiety i młodzi ludzie.

Następna sprawa to dostępność. Alkohol dostaniemy w niemal każdym osiedlowym sklepie. Nie ma też najmniejszego problemu, gdy zabraknie go w środku nocy. Wokoło pełno całodobowych monopolowych, na których nieźle zarabia samorząd, więc nie ogranicza ich liczby. A gdy nie chce nam się ruszać z mieszkania, dowolny asortyment napojów wyskokowych dowiezie nam dostawca na telefon.

Wciąż najpopularniejsze, ze względów ekonomicznych, jest popijanie w domu, tzw. domówka. Żeby więc wyciągnąć Polaka na miasto, potrzebna jest stosowna zachęta. Stąd puby, nocne kluby i bary prześcigają się w chwytaniu klientów. Kupujesz pięć piw, szóste dostaniesz gratis. W sobotni wieczór do wielu zabawowych miejsc panie wejdą za darmo. W niedzielę wieczorem, gdy weekend mija, niektóre bary sprzedają alkohol w promocyjnych cenach, a do tego piwo serwuje się gratis.

Jeszcze łatwiej i taniej zrobić sobie alkohol samodzielnie. I nie mówimy tu o tradycyjnej bimbrowni, montowanej w łazience, ale o koncentracie made in China kupionym przez Internet. Przysyłany w niewielkich opakowaniach, ma dołączoną „instrukcję”, niekiedy nawet w obrazkach. Może rozśmieszyć informacja, że z koncentratu zalanego wodą otrzymamy wino typu merlot czy whisky Johnnie Walker, ale ludzie to piją.

Nie wolno się poddać

Co roku Ministerstwo Zdrowia składa raport na posiedzeniu Rady Ministrów o efektach prowadzonej przez siebie walki z alkoholizmem, czyli o realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Nigdy nie są to raporty napawające optymizmem. A skutki owego wychowania w trzeźwości widzimy czasem osobiście, czasem w mediach – w postaci pijaniutkich gimnazjalistów lub maturzystów zataczających się po studniówce.

Co zrobić, żeby Polskę chociaż nieco otrzeźwić, żeby zahamować tę niszczącą nas od pokoleń i wieków chorobę? Nie jest to z pewnością zadanie łatwe, a jego plan musi zostać rozpisany na wiele lat. PARPA twierdzi, że na początek wystarczy utrudnić dostęp do alkoholu i podnieść znacząco jego cenę. I ścigać wszelkie przejawy handlu „na lewo”. O to samo apeluje Kościół. Nie chodzi już tylko o trzeźwy sierpień. W ubiegłorocznym liście księża biskupi napisali, że „nowoczesne społeczeństwo powinno być zdolne do ograniczenia fizycznej dostępności alkoholu”.

Z pewnością ważne jest, szczególnie w młodym pokoleniu, wprowadzenie mody na niepicie, na trzeźwość i abstynencję jako świadomy życiowy wybór. – Nawet jeśli moi rówieśnicy piją, ja jestem wolny od przymusu napicia się. Nie daję się namówić, nie robię tak jak wszyscy. Zachowuję swoją oryginalność – taki rodzaj argumentacji podpowiada wychowawca w ośrodku dla nieletnich pod Częstochową.

Zamiast puenty

Bodaj dwa lata temu policzono wreszcie, jak to jest z zyskami, które Skarb Państwa czerpie z akcyzy na alkohol, z rozmaitych pozwoleń na produkcję, sprowadzanie i jego sprzedaż – wyszło 11 mld zł. Przy okazji policzono też, ile z tego samego budżetu wydajemy na zwalczanie skutków nadużywania alkoholu – okazało się, że 45 mld zł. Jeszcze bardziej druzgocąca jest kolejna liczba: 10 tys. – tylu ludzi umiera co roku w Polsce na skutek nadużywania alkoholu. To dwa razy więcej niż ginie w wypadkach samochodowych...

* * *

Bp Tadeusz Bronakowski – przewodniczący Zespołu KEP ds. Apostolstwa Trzeźwości:

Z niepokojem obserwujemy nadmierne spożycie alkoholu w Polsce, a także wyjątkowe negatywne i szkodliwe modele picia zakorzenione w naszym społeczeństwie.

W Polsce żyje prawie milion osób uzależnionych, od 2,5 do 4 mln pije ryzykownie i szkodliwie. Rodzi to ogromne problemy społeczne: już ponad 1,5 mln dzieci żyje w rodzinach z problemem alkoholowym, a 2 mln osób doświadcza przemocy na tle alkoholowym. Polak średnio spożywa 9,5 l czystego alkoholu rocznie, a dodatkowo ok. 3 l alkoholu nierejestrowanego. Jeden punkt sprzedaży przypada na mniej niż 300 Polaków.

Dlatego tak bardzo potrzeba zaangażowania Kościoła w duszpasterstwo i apostolstwo trzeźwości. W tym dziele trzeba budować szerokie porozumienie, angażując wiele grup i środowisk.