WIESŁAWA LEWANDOWSKA: – Gdy ćwierć wieku temu zaczęła się w Polsce transformacja gospodarki z socjalistycznej na kapitalistyczną, przekonywano, że „pierwszy milion trzeba ukraść”, że trzeba się dorabiać i bogacić za wszelką cenę, jak najszybciej. Można powiedzieć, że Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców „Talent”, które zaczęło się tworzyć w 1999 r., było wyrazem protestu i niezgody na ten nasz „dziki kapitalizm”?

KS. GRZEGORZ PIĄTEK SCJ: – Właśnie tak to należy odczytać, zwłaszcza że inicjatywa wyszła od osób świeckich, szukających odpowiedzi na swoje dylematy moralne związane właśnie ze stylem budowania polskiego kapitalizmu. Pomysł duszpasterstwa zrodził się z buntu jednego biznesmena, Marka Świeżego, zainspirowanego wypowiedzią Jana Pawła II w Legnicy, podczas pielgrzymki w 1997 r., w której Papież postawił przedsiębiorcom twarde wymagania. Łatwo powiedzieć, ale jak to zrobić – buntował się pan Marek. Jak przystało na biznesmena, podjął konkretne działanie: przekonał Księży Najświętszego Serca Jezusowego, sercanów, do zorganizowania pierwszego spotkania dla przedsiębiorców.

– Przyszedł do księży sercanów tak po prostu, „z ulicy”, i się zaczęło?

PIOTR KOSSAKOWSKI: – No nie, po drodze dostał pewną odgórną instrukcję – w szczególnych okolicznościach…
KS. G.P.: – Podczas audiencji generalnej zapytał Jana Pawła II o to, jak ma zrealizować te papieskie wymagania z Legnicy.
P. K.: – I dosłownie w przejściu udało mu się z Papieżem przedyskutować ten trudny temat. Na pytanie, co ma robić, dostał odpowiedź: Idź do biskupa.
KS. G. P.: – I rzeczywiście, poszedł do kard. Macharskiego. Bardzo długa, serdeczna rozmowa zakończyła się jednak tylko mocną zachętą i dodatkową inspiracją. Pan Marek zaczął szukać w Kościele kogoś, kto by dysponował instrumentami odpowiednimi do podjęcia tego niełatwego wyzwania, jakim było papieskie przykazanie „nawracania się” przedsiębiorców. Trafił do sercanów. Na pierwsze spotkanie dla „poszukujących przedsiębiorców” przyszło zaledwie 11 osób i wydawało się, że nie będzie żadnej kontynuacji.

– Czego oczekiwali, na co liczyli ci, którzy przyszli?

KS. G.P.: – Mogliśmy się tylko domyślać, że będą chcieli jakiejś pociechy, pokrzepienia, odpowiedzi na pytanie, jak uczciwie prowadzić biznes. Miałem prelekcję na temat sumienia, mówiliśmy o papieskich encyklikach i podstawowych zasadach nauki społecznej Kościoła, a więc były to najbardziej ogólne wskazania i teoretyzowanie na zadany temat.

– Dlaczego akurat sercanie postanowili zainteresować się bliżej dylematami moralnymi polskich przedsiębiorców?

KS. G.P.: – Zaczęło się niby przypadkowo, po prostu Marek Świeży znał kilku z nas. Kiedy jednak patrzę głębiej, widzę w tym kontynuację tego, co na przełomie XIX i XX wieku robił założyciel Zgromadzenia Księży Sercanów – ks. Leon Dehon; jako jeden z pierwszych księży m.in. organizował spotkania dla francuskich przedsiębiorców. Przez kilkadziesiąt lat współpracował z przemysłowcem i katolickim działaczem społecznym Leonem Harmelem. Razem zorganizowali trzy pielgrzymki świata pracy z Francji do Rzymu, każda liczyła po 10 tys. robotników i przedsiębiorców. A co ważne, było to przed opublikowaniem encykliki „Rerum novarum” i można nawet przypuszczać, że ta inicjatywa zainspirowała papieża Leona XIII, a na pewno wpłynęła na treść tej encykliki.

– Można dziś powiedzieć, że troska o stan duchowy polskich przedsiębiorców – w sposób szczególny narażonych na demoralizację w wyniku polskiej transformacji gospodarczej – stała się specjalnym charyzmatem sercanów?

KS. G. P.: – Rzeczywiście, w polskiej prowincji właśnie odkrywamy tę historyczną tradycję naszego zgromadzenia, idziemy za przykładem założyciela. Po 15 latach funkcjonowania tego duszpasterstwa istnieje już w całej Polsce ponad 20 punktów regularnych spotkań. Mamy kontakt z grupą liczącą ok. 5 tys. osób. Zastanawiające jest, dlaczego wielkie zakony – jezuici, benedyktyni czy dominikanie – nie podjęły tego rodzaju działań duszpasterskich... Można się chyba dopatrywać ingerencji Ducha Świętego w tym, że pan Marek trafił właśnie do nas.
P.K.: – Marek Świeży, jak przystało na sprawnego biznesmena, szybko zdecydował, że należy tworzyć małe grupy przy parafiach, gdzie też mogą powstawać szersze programy pilotażowe. Mnożą się więc grupy szybkiego reagowania. Marketingowo biorąc, jesteśmy już dobrze rozpoznawalni. Często żartujemy sobie, że dość skutecznie uprawiamy duchową franczyzę. Oferujemy produkt na określonych zasadach, pilnujemy, aby te zasady zawsze były przestrzegane. Każde spotkanie rozpoczyna się Mszą św., zawsze mamy duszpasterza, odpowiednio przygotowane materiały...
KS. G. P.: – Staramy się organizować comiesięczne spotkania w każdym ośrodku, ale – zawsze to podkreślamy – nie rościmy sobie pretensji do tego, by zaspokajać wszystkie potrzeby duchowe, nie jesteśmy też konkurencją dla stowarzyszeń i ruchów katolickich.

– W spotkaniach duszpasterskich mogą brać udział wyłącznie przedsiębiorcy, biznesmeni?

P. K.: – Nie prowadzimy list obecności, dajemy możliwość uczestnictwa wszystkim ludziom aktywnym, którzy w jakiś sposób czują się odpowiedzialni za to, co dzieje się w ich otoczeniu. Zwracamy się więc także np. do lekarzy, adwokatów. Zapraszamy tych wszystkich, którzy poprzez swoje zachowania kształtują zachowania innych. Samo duszpasterstwo funkcjonuje niczym port, do którego statki zawijają na krócej lub dłużej, jedne wracają, inne nie... Czasami przypływają statki wojenne.

– I co wtedy?

KS. G.P.: – Na ogół szybko odpływają.

– Kto i dlaczego pozostaje na dłużej?

P. K.: – Pozostają ci, którzy znajdują tu odpowiadającą im formację duchową. Ważne jest dla nich także poszerzanie wiedzy na temat nauki społecznej Kościoła. Ale przede wszystkim przychodzą do nas ludzie poranieni, odczuwający silną potrzebę porozmawiania o swoich biznesowych problemach. Czują się u nas bezpiecznie. Na każdym pierwszym spotkaniu nowej grupy ks. Grzegorz wygłasza naszą maksymę: „Nie popieramy żadnej partii politycznej i nie zbieramy pieniędzy nawet na najbardziej szczytne cele”.
KS. G. P.: – Każdy może zachować anonimowość, nikogo nie pytamy, czym się zajmuje, czy odnosi sukcesy, czy wręcz przeciwnie. Ale też staramy się integrować to środowisko, a więc umożliwiamy wzajemną wymianę informacji, dzielenie się doświadczeniami.
P. K.: – Cenne jest w tych spotkaniach to, że ludzie, którzy jako katolicy chcą prowadzić biznes etyczny, zyskują tu odpowiedź na swe wątpliwości, nie teoretycznie, lecz poprzez świadectwo innych.
KS. G. P.: – Szczególnie zapamiętałem słowa pewnego pana, który, powołując się na własne doświadczenie, wyznał, że nieuczciwość w biznesie nie gwarantuje sukcesu. Opowiedział, jak dzięki łapówce wygrał przetarg na dużą inwestycję, której wykonanie jednak go przerosło i firma zbankrutowała. Myślę, że takie świadectwo dało osobom wątpiącym w opłacalność uczciwości w biznesie o wiele więcej niż czytanie teoretycznych opracowań. W ten sposób chyba najskuteczniej udało się zdementować powszechne dziś przekonanie, że nieuczciwość jest najprostszą drogą do sukcesu w biznesie. Siłą naszych spotkań jest to, że spotykamy się także z takimi praktykami biznesu, którym udało się przetrwać na rynku od lat 90. ubiegłego wieku, mimo bardzo trudnych sytuacji.

– W duszpasterstwie nie pojawiają się chyba jednak ludzie z listy najbogatszych?

P. K.: – Jest wśród nas dosłownie kilka osób, które osiągnęły bardzo duży sukces finansowy. I choć nie mogą być obecne na wszystkich spotkaniach, to wspierają nas radą, a czasem też finansowo, próbują lobbować w naszej sprawie w miejscach, do których mają dostęp, a my nie. Zdecydowana większość uczestników naszego duszpasterstwa to zwykli, przeciętni polscy przedsiębiorcy, którzy starają się godziwie zarobić na swoje utrzymanie, nie mają ambicji zbicia wielkich fortun, chcą zarabiać etycznie, nie szkodząc nikomu, zgodnie z nauką Kościoła...
KS. G. P.: – I to jest nasza grupa docelowa, którą chcielibyśmy wspierać, ponieważ to są ludzie ciężko pracujący, zmagający się z problemami, którymi często nikt się nie zajmuje; nie mają oni reprezentacji w Sejmie, nie tworzą wielkiego lobby. Sami na co dzień zderzają się boleśnie z sytuacją ekonomiczną Polski. Mam nadzieję, że stworzymy – że już tworzymy taką przestrzeń, gdzie właśnie oni będą mogli się wzmocnić.

– Co słyszą od duszpasterza na temat sprzeczności między zasadami wiary a zasadami twardej ekonomii?

KS. G. P.: – Mam nadzieję, że pokazujemy im pewną nową perspektywę biznesu, czyli ideę powołania, o której nie mówi się dziś na żadnej uczelni ekonomicznej. Można ją ująć następująco: zbawiasz się przez to, co robisz, a nie pomimo tego. Idea ta jest znana od dawna, została rozwinięta w Kościele katolickim przez Opus Dei, ale trzeba o niej dziś w Polsce więcej mówić. Trzeba przypominać, że skoro Pan Bóg kogoś obdarowuje talentem przedsiębiorcy, to trzeba ten talent tak rozwijać i udoskonalać, aby stało się to drogą do świętości i osobistego zbawienia.
P. K.: – Ale też przypominamy: roztropnie oceniaj swoje talenty, szukaj swojego własnego powołania, bo przecież nie każdy może i musi być przedsiębiorcą. Nie wystarczy chcieć zrobić biznes. Może to nie jest twoje powołanie, nie męcz się zatem.
KS. G. P.: – Wiele osób weszło w biznes z biedy, bez jakiegokolwiek fachowego przygotowania. Wprawdzie ten biznes jakoś im idzie i rozwija się, ale jest byle jaki...

– Bo zbyt trudno w dzisiejszych polskich warunkach połączyć chrześcijańską moralność z bujnym rozwojem biznesu?

P. K.: – Trudno, ale z własnego doświadczenia wiem, że to możliwe. W zależności od branży i kalibru interesów, niestety, pojawiają się trudne dylematy moralne, wynikające z wielkości przepływów finansowych i metod dochodzenia do tych wyników. Jeżeli ktoś mówi swoim pracownikom, że nie dajemy łapówek, nie kłamiemy, nie oszukujemy, nie manipulujemy innymi, płacimy podatki, to staje przed naprawdę trudnym wyzwaniem…

– Czy można być dziś w Polsce przyzwoitym chrześcijańskim biznesmenem, niczego nie tracąc?

P. K.: – Osobiście muszę się przyznać, że przegrałem co najmniej kilka poważnych kontraktów, ponieważ nie byłem skłonny do stosowania ogólnie przyjętych, ale nieuczciwych chwytów. Miałem jednak to szczęście, że dwie korporacje, w których kiedyś pracowałem, były solidnymi firmami szwajcarskimi i tam wpojono mi zasadę dobrej pracy oraz przestrzegania prawa podatkowego, i nikt nie miał mi za złe, że przegrałem przetargi, ponieważ odmówiłem dania łapówki. Inicjator naszego duszpasterstwa – Marek Świeży, który jest również skutecznym biznesmenem, uświadomił sobie w którymś momencie, że chce płacić duże podatki, bo to będzie oznaczało, że skutecznie rozwinął swój biznes. Można tak działać!

– I pokornie godzić się z większymi trudnościami?

P. K.: – Jestem przekonany, że zaufanie do tego, co oferuje nam Pan Bóg, można sobie wyrobić tylko w sytuacjach trudnych. Mamy w Polsce coraz więcej ludzi, którzy dają świadectwo tego, że są chrześcijańskimi biznesmenami, katolickimi przedsiębiorcami, i naprawdę nieźle im się wiedzie. Mimo wszystkich przeciwności stricte ekonomicznych Pan Bóg im błogosławi. A dodatkowo sami nawzajem się wspomagają, współpracują ze sobą. Zaczyna się tworzyć nowa kategoria przedsiębiorców, którzy skutecznie łączą swój katolicyzm z ekonomicznym powodzeniem i szczęściem rodzinnym.

– Jak katoliccy biznesmeni postrzegają największe problemy współczesnej polskiej przedsiębiorczości?

KS. G. P.: – Największym problemem i powodem wielu dylematów moralnych jest niejasność prawa, brak precyzji, a zarazem wielkie skomplikowanie przepisów. Potrzebny jest powrót do jasnych zasad i uczciwej przejrzystości. Staramy się wysyłać sygnały do polityków, by wnikliwiej przyglądali się tym sprawom. Mamy w duszpasterstwie kupców, którzy w niedziele od lat mają zamknięte sklepy, czym dają świadectwo wiary, lecz chcieliby też żyć w kraju, gdzie panuje równość szans ekonomicznych. Oni mają gorzką świadomość ludzi dyskryminowanych, ale zarazem są pewni Bożego błogosławieństwa i mają spokój sumienia.

* * *

Ks. Grzegorz Piątek
Sercanin, ogólnopolski koordynator Duszpasterstwa Przedsiębiorców i Pracodawców

Piotr Kossakowski
Przedsiębiorca, animator Duszpasterstwa Przedsiębiorców i Pracodawców „Talent”, organizator punktów duszpasterskich w Warszawie