Gdy w czasie II wojny światowej Rzymowi groziły bombardowania, 4 czerwca 1944 r. Pius XII zwrócił się z supliką do Matki Bożej czczonej w sanktuarium Divino Amore (Miłości Bożej), które znajduje się na peryferiach miasta. Złożył wtedy uroczyste śluby odnowy duchowej i budowy nowego sanktuarium, jeżeli miasto zostanie oszczędzone. I tak się też stało. Matka Boża z Divino Amore jest od zawsze bardzo czczona przez rzymian, to „ich” Madonna, to do Niej się uciekają w dramatycznych momentach historii. Dlatego wielkie wrażenie zrobił fakt, że również papież Franciszek postanowił w dniach zagrożenia koronawirusem zwrócić się z błagalną modlitwą do „rzymskiej” Madonny, którą prosił o opiekę nad miastem, ale również nad Włochami i całym światem. Papieska suplika dobitnie świadczyła o powadze sytuacji, w której się znalazł świat w czasach epidemii (nieprzypadkowo władze północnych regionów Włoch, najbardziej dotkniętych epidemią, twierdzą, że jej skutki gospodarcze będą porównywalne do skutków wojny).

11 marca br. był dniem szczególnym – najpierw rano Franciszek odprawił Mszę św. w Domu św. Marty; w południe papieski wikariusz dla Państwa Watykańskiego kard. Angelo Comastri odmówił modlitwę Anioł Pański, Litanię Loretańską i Salve Regina w Bazylice św. Piotra (będzie to czynił przez cały tydzień z wyjątkiem niedzieli). Wieczorem natomiast, po papieskiej modlitwie transmitowanej przez media, kard. Angelo De Donatis – papieski wikariusz dla Rzymu odprawił samotnie Mszę św. w sanktuarium. Wikariat Rzymu ogłosił 11 marca dniem postu i modlitwy – pieniądze z ofiar tego dnia będą przeznaczone na wsparcie personelu medycznego, który z wielkim oddaniem pomaga chorym w trudnych warunkach szerzenia się wirusa.

Opustoszały Watykan

W Watykanie od tygodni obserwowano to, co działo się we Włoszech. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że wcześniej czy później pojawi się również w Watykanie, gdyż codziennie wchodzi tu kilka tysięcy osób z zewnątrz: pracowników, emerytów, ludzi udających się do sklepu watykańskiego i różnych biur. I tak się też stało – 6 marca dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej Matteo Bruni poinformował dziennikarzy o pierwszym przypadku pacjenta, u którego stwierdzono koronawirus. W celu dezynfekcji pomieszczeń została zamknięta watykańska przychodnia lekarska. Na służbie pozostał jedynie personel pogotowia.

Watykan natychmiast podjął działania mające na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się wirusa. Niektóre biura Sekretariatu Stanu zostały zamknięte i zdezynfekowane. Watykański Departament Zdrowia i Higieny w celu zmniejszenia ryzyka rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2 wysłał do wszystkich pracowników zawiadomienie, w którym „przypomina absolutną konieczność prawidłowego stosowania zasad higieny” wprowadzonych wcześniej we Włoszech. Podjęto wówczas decyzję, że począwszy od 2. niedzieli Wielkiego Postu modlitwa Anioł Pański i środowe audiencje ogólne Franciszka będą transmitowane przez media watykańskie, by w ten sposób uniknąć gromadzenia się ludzi, szczególnie w kolejkach do kontroli przy wejściach na plac i do Auli Pawła VI. Pogarszająca się sytuacja we Włoszech i na świecie zmusiła jednak władze watykańskie do podjęcia bardziej radykalnych kroków: odwołano wszelkie zebrania, kongresy i konferencje, zamknięto Muzea Watykańskie, Bibliotekę i Archiwa Watykańskie, a od 10 marca zabronione jest również wejście na Plac św. Piotra i do bazyliki (jest ona otwarta dla mieszkańców Watykanu, którzy mają do dyspozycji boczne wejście). Policja wpuszcza jedynie ludzi, którzy mają pozwolenie na wejście ze względu na wykonywaną pracę. W ramach środków ostrożności zamknięto także mobilną pocztę na placu, dwa punkty sprzedaży watykańskiego wydawnictwa LEV oraz serwis fotograficzny L’Osservatore Romano. Przestała działać również stołówka pracownicza, aby uniknąć gromadzenia się w jednym miejscu większej liczby ludzi. Niektóre uroczystości przewidziane w najbliższych tygodniach są przenoszone na jesień.

Dla kogoś, kto zna Watykan tętniący życiem, plac i Bazylikę św. Piotra pełne ludzi, widok pustego placu i świątyni watykańskiej robi duże wrażenie i urasta do symbolu dramatycznego momentu historii, który przeżywamy.

Eucharystia prywatnie

We Włoszech władze, według wirusologów, zbyt późno podjęły radykalne środki, aby powstrzymać epidemię koronawirusa. W pierwszych tygodniach epidemii, która szalała w Chinach, najbardziej lewicowy w historii tego kraju rząd bagatelizował sprawę, namawiając do prowadzenia normalnego życia, do niedyskryminowania Chińczyków itp. Namawiano np. do odwiedzania chińskich restauracji i sklepów. Przewodniczący regionu Lacjum – Nicola Zingaretti, aby uspokoić obywateli, pokazał się przed kamerami telewizji w pizzerii (wkrótce stwierdzono, że jest zarażony koronawirusem; zaraził również swoją sekretarkę). To bagatelizowanie epidemii sprawiło, że w krótkim czasie Włochy stały się krajem o największej liczbie zarażonych w Europie – 10 marca było ich 10 659. Ale w tym kraju największy problem polega na szybkości rozprzestrzeniania się wirusa – każda osoba zarażona koronawirusem ryzykuje zakażeniem ok. 2,85 osób (tzw. czynnik R0), co świadczy, że prędkość transmisji jest wyższa od średniej podawanej przez WHO, która wynosi 1,4-2,5. Wynika to poniekąd z włoskiej specyfiki – ludzie ściskają się na powitanie, prowadzą intensywne życie towarzyskie, korzystają regularnie z barów i restauracji. Według tych ocen, obecnie zakażeni mogą przenieść wirusa na 30 tys. ludzi, którzy będą zarażać następnych. Tak gwałtowny wzrost chorych wymagających intensywnej terapii doprowadziłby do kryzysu całego sytemu opieki zdrowotnej. Tylko gdy zdaje się sprawę z powagi sytuacji, można zrozumieć, dlaczego władze podjęły w końcu tak drakońskie kroki. Na środki te przystał, z wielkimi wątpliwościami, także włoski Episkopat, powołując się na wyższe racje dobra wspólnego. W praktyce wierni nie mają możliwości udziału w Mszach św. aż do 3 kwietnia. Oczywiście, kapłani odprawiają Eucharystię prywatnie, a wiele kościołów jest otwartych w celu adoracji eucharystycznej i prywatnej modlitwy, pod warunkiem że ludzie zrezygnują z bliskich kontaktów międzyosobowych (odległość między osobami co najmniej 1 m, rezygnowanie z uścisku dłoni). Aby unikać dużych zgromadzeń, zmarli są chowani bez kościelnego pogrzebu.

Komunia św. poza Eucharystią?

Zakaz wszelkiego rodzaju publicznych liturgii budzi we Włoszech wiele dyskusji. Zabrał w niej głos na łamach poczytnego dziennika Corriere della Sera prof. Andrea Riccardi, założyciel Wspólnoty św. Idziego. Podkreślił on fakt, że decyzja Konferencji Episkopatu Włoch o zawieszeniu Mszy św. i pogrzebów z udziałem wiernych była wynegocjowana z rządem, którego interesowały jedynie argumenty techniczne i zarządzenia, co świadczy o niezrozumieniu „rzeczywistości Kościoła”. „Rząd dekretuje «zawieszenie ceremonii świeckich i religijnych, w tym pogrzebowych». Czy liturgia Kościoła jest jedną z «ceremonii»? Otwarcie miejsc kultu jest w dekrecie w mądry sposób uwarunkowane wielkością i odległością zachowaną między obecnymi osobami. Słuszne jest unikanie tłumnych pogrzebów. Ale niezrozumiałe jest, dlaczego zabronione są nabożeństwa i modlitwy, jeśli sprawowane są w bezpieczny sposób” – mówi prof. Riccardi. Na zakończenie profesor stwierdza z rozgoryczeniem: „Być może nie wszyscy decydenci rozumieją wyjątkowe znaczenie Mszy św. dla osób wierzących” i cytuje słowa starożytnych męczenników, którzy mówili: Sine Dominicum non possumus (Nie możemy żyć bez Dnia Pańskiego).

Wielu proboszczów i wiernych znalazło częściowe rozwiązanie problemu zgodne z Kodeksem prawa kanonicznego, według którego możliwe jest udzielanie Komunii św. poza Mszą św.: „Jak najbardziej zaleca się, ażeby wierni przyjmowali Komunię św. podczas sprawowania Eucharystii. Proszącym jednak o nią dla słusznej racji poza Mszą św. należy jej udzielić, zachowując obrzędy liturgiczne” (kanon 918).

Nikt nie mógł przewidzieć, że Wielki Post w 2020 r. przekształci się dla milionów ludzi, również w Europie, w przymusową kwarantannę, która jednak może być okazją do głębokiej refleksji na sensem naszego życia. Mikroskopijny wirus – cząstka kwasu nukleinowego otoczona płaszczem białkowym paraliżuje świat i zmusza nas do konfrontacji z prawdą o ludzkiej egzystencji, ukazuje jej słabość i kruchość. Franciszek na audiencji 11 marca powiedział: – Jesteśmy wezwani, aby odkryć na nowo to, co naprawdę ważne, czego naprawdę potrzebujemy, co czyni nasze życie dobrym, i jednocześnie to, co jest drugorzędne, bez czego z łatwością można się obejść.

Czas tego szczególnego Wielkiego Postu może też być okazją do powrotu do pogłębienia naszego życia duchowego, do pokornego klęknięcia przed Panem, aby spróbować zrozumieć, kim naprawdę jest człowiek.