Pytanie czytelnika:
Pani Barbara przysłała list w sprawie małżeństw bez skutków cywilnych. Pisze w nim m.in.: „Każdy kapłan udzielający sakramentu małżeństwa zobowiązany jest zgodnie z konkordatem w ciągu trzech dni zawiadomić Urząd Stanu Cywilnego o tym ślubie”.

Odpowiedź eksperta

Z brzmienia listu wynika, że Czytelniczka nie zgadza się z instytucją małżeństwa sakramentalnego bez cywilnych skutków prawnych, która jest czymś innym niż ślub konkordatowy.

Aby odpowiedzieć na wątpliwości Pani Barbary, najpierw należy wyjaśnić, czym jest tzw. ślub konkordatowy. Otóż polega on na tym, że małżeństwo, które zawiera się według prawa wewnętrznego Kościoła lub innego związku wyznaniowego, zostaje uznane również według prawa polskiego. Nie dzieje się to jednak automatycznie, taka forma zachodzi wówczas, gdy osoby wyrażą taką wolę. W takim przypadku otrzymują one stosowne zaświadczenie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa według prawa polskiego. Duchowny z kolei, w myśl przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jest zobowiązany przed upływem 5 dni od dnia zawarcia małżeństwa złożyć odpowiednie zaświadczenie o tym fakcie do Urzędu Stanu Cywilnego. Tak wygląda w skrócie procedura zawierania tzw. małżeństw konkordatowych.

Można wskazać, że w dzisiejszych czasach, statystycznie rzecz ujmując, większość związków jest zawieranych właśnie w ten sposób, ale są również wyjątki.

Sakramentalne małżeństwo mogą przecież zawrzeć ci, którzy są już związani cywilnie, i w tym przypadku wspomniana procedura nie obowiązuje (należy jednak przedstawić zaświadczenie o zawarciu małżeństwa, ponadto duszpasterz powinien dopytać o powody, dla których odkładane było zawarcie małżeństwa kościelnego). Są również szczególne sytuacje, w których osoby pragną zawrzeć wyłącznie małżeństwo sakramentalne, bez cywilnych skutków prawnych.

Nie będę powtarzał pewnych treści, które już zostały zawarte w przedmiotowym artykule, ale proszę pamiętać, że taka forma zawierania małżeństwa w Kościele jest szczególna i obwarowana dodatkową klauzulą, czyli zezwoleniem ordynariusza miejsca.

Konferencja Episkopatu Polski w instrukcji dla duszpasterzy już w 1998 r. wskazała, że wierni Kościoła w Polsce mają obowiązek uzyskania dla swojego małżeństwa skutków cywilnych. Treści te zostały przypomniane w Dekrecie ogólnym KEP o przeprowadzaniu rozmo´w kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małz˙en´stwa kanonicznego, który wszedł w życie z dniem 1 czerwca 2020 r.

Zawarcie małżeństwa bez skutków cywilnych jest pewną nadzwyczajną formą, a zatem ordynariusz miejsca może zezwolić na taki związek tylko w wyjątkowych przypadkach i z ważnych powodów pastoralnych.