Zaproszono na nią 28 października do Wyższego Seminarium Duchownego, a kielczanie skorzystali z tego zaproszenia. To wydarzenie naukowe „Biskup Czesław Kaczmarek – wierny syn Kościoła i Ojczyzny” jest kolejnym, zorganizowanym w Roku Biskupa Czesława Kaczmarka w diecezji kieleckiej, w 60. rocznicę jego śmierci, o czym przypomnieli podczas powitania gości bp Jan Piotrowski i ks. Adam Perz, rektor WSD.

O czasach wyjątkowo niekorzystnych

Ks. dr Tomasz Gocel, dyr. Archiwum Diecezjalnego w Kielcach, przypomniał trudną, dynamiczną sytuację polityczną i społeczną diecezji kieleckiej w czasach posługi bp. Kaczmarka, począwszy od pierwszego roku, gdy hierarcha poznawał diecezję, przez dramaturgię zmian wojennych i powojennych, m.in. czas okupacji niemieckiej (gdy jednak powstało 5 parafii, gdy utworzono stanowiska wikariuszy generalnych, a pod zarządem bp. Kaczmarka w diecezji było prawie stu kapelanów czynnych i rezerwowych – do dyspozycji grup partyzanckich). – Pomimo represji, komuniści nie osiągnęli celu. Diecezja kielecka obroniła swoją niezależność i nastąpiło ożywienie religijne oraz zwiększona liczba powołań kapłańskich – mówił ks. Gocel, charakteryzując także ogrom strat wojennych jako okoliczności posługi biskupiej w skrajnie niekorzystnych uwarunkowaniach.

Wybrane problemy religijne i społeczne z czasów bp. Kaczmarka omówił ks. prof. dr hab. Grzegorz Bujak (KUL). Nawiązał do troski biskupa o dobre homilie, Akcję Katolicką, wspomniał udzielenie opieki 220 księżom z innych diecezji podczas okupacji. – Był zarazem ofiarą i moderatorem tamtych czasów – mówił prelegent. – Najważniejsza dla niego była troska o Kościół i wiernych sobie powierzonych – stwierdził.

W jądrze ciemności

Jako więźnia i wygnańca przedstawił biskupa prof. dr hab. Ryszard Gryz (UJK w Kielcach). Po omówieniu stanu badań na temat bp. Kaczmarka, publikacji jego dotyczących i zorganizowanych konferencji naukowych, skupił się przede wszystkim na tak ciekawym źródle, jakim są listy pisane przez aresztowanego ordynariusza kieleckiego z więzienia do prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego, czyli na zapisie blisko tysiąca dni. Z 19 napisanych, żaden nie dotarł do adresata, wszystkie przejęli śledczy, wskutek działań agentów celnych. – Jest to łącznie ok. 160 stron i wartość tego diariusza więziennego jest olbrzymia – podkreślał prof. Gryz. Biskup opisał w nich warunki więzienne, metody śledztwa, fabrykowanie dowodów, fałszowanie protokołów, strategie obrony przez niego przyjętą, ewoluowanie własnego stanu psychofizycznego. To szczególny zapis jądra ciemności i „wyrywania z organizmu włókna po włóknie” – jak sam więziony napisał.

Dr Tomasz Domański (Delegatura IPN Kielce) podawał przykłady szykan i prześladowań bp. Kaczmarka z lat 1957-63, po uwolnieniu z więzienia. Zauważył m.in. rolę biskupich listów pasterskich. Biskup mocno wykorzystywał możliwości, które one dawały, mógł w nich przekazać swoje oczekiwania wobec wiernych, wskazówki do moralnego oporu czy zasygnalizować poparcie okazywane przez Jana XXIII.

O kształt wartości

Społeczne aspekty nauczania hierarchy omówił ks. prof. dr hab. Stanisław Dyk (KUL). – Analiza jego przepowiadania pozwala na wyróżnienie trzech podstawowych aspektów. Pierwszy to sposób odniesienia się do władzy państwowej, a biskup miał tutaj jedno kryterium, którym jest Jezus Chrystus. Po drugie, w świetle wszystkich spraw społecznych, w obliczu wojny i czasu po niej starał się je oczyszczać w duchu Słowa Bożego, aby odmienić wewnętrznie człowieka. Trzeci aspekt to ukazywanie tego, co jest źródłem naszej wewnętrznej przemiany, czyli liturgii – tłumaczył ks. prof. Dyk.

Poglądy biskupa na religijne wychowanie dzieci i młodzieży w domu rodzinnym zaprezentował ks. dr hab. Jarosław Czerkawski (KUL). Skupił się przede wszystkim na liście z 1941 r., w którym bp Kaczmarek w pięciu punktach zawarł swoje postulaty, koncentrując się na domu rodzinnym i wartościach kształtowanych w rodzinie. Omówił zalecenia duszpasterskie biskupa, by wielkopostne kazania pasyjne dotyczyły właśnie wartości domu rodzinnego.

Efektem konferencji będzie publikacja naukowa, która poszerzy zasób źródłowy na temat oficjalnie zrehabilitowanego hierarchy bodaj najtrudniejszych dla Kościoła w Polsce czasów.