Synod został zwołany dekretem Biskupa Toruńskiego z dnia 7 czerwca 2007 r., po uprzednim wysłuchaniu Rady Kapłańskiej co do potrzeby jego zwołania i przeprowadzenia, a także po kilkunastoletnim przygotowaniu. Przygotowanie bezpośrednie do przeprowadzenia I Synodu zakończyło się wydaniem drukiem w dniu 1 czerwca 2007 r. „Projektów Statutów i Projektów Aneksów do Statutów I Synodu Diecezji Toruńskiej”. W czerwcu 2007 r. Biskup Toruński, oprócz dekretu zwołującego Synod, wystosował do wszystkich diecezjan list pasterski w sprawie I Synodu Diecezji Toruńskiej, a także wydał regulamin prac tegoż Synodu oraz wytyczne dla dekanalnych zespołów synodalnych. Ponadto Biskup Toruński powołał - zgodnie z przepisami prawa kanonicznego - członków Synodu i jego sekretariat oraz utworzył odpowiednie komisje i podkomisje synodalne. Ponadto zostały opublikowane w Biuletynie Synodalnym zatwierdzone przez Biskupa Toruńskiego modlitwy synodalne: modlitwa zgromadzeń synodalnych przeznaczona do odmawiania podczas posiedzeń i sesji synodalnych, a także modlitwa za I Synod Diecezji Toruńskiej, którą należy odmawiać w parafiach i w innych wspólnotach na terytorium Diecezji Toruńskiej.
Po uroczystej inauguracji prac synodalnych w dniu 23 czerwca 2007 r., zanim wspomniane gremia synodalne przystąpiły do pracy nad tekstami wyjściowymi, zapoznały się one na stosownych spotkaniach z procedurą synodalną oraz z zasadami przepływu dokumentów synodalnych. Pod przewodnictwem Biskupa Toruńskiego ustalono, że do końca 2007 r. odbędą się dwie sesje plenarne, natomiast do nowego diecezjalnego kalendarium wydarzeń duszpasterskich na rok 2008 wpisano pięć sesji plenarnych I Synodu Diecezji Toruńskiej.
Zgodnie z wyznaczonym kalendarium, dotąd odbyły się w kościele pw. św. Józefa w Toruniu wszystkie zaplanowane synodalne sesje plenarne w następujących terminach: 20 października 2007 r. (I sesja plenarna), 15 grudnia 2007 r. (II sesja plenarna), 16 lutego 2008 r. (III sesja plenarna), 19 kwietnia 2008 r. (IV sesja plenarna), 24 maja 2008 r. (V sesja plenarna). Każda sesja plenarna została poprzedzona zazwyczaj dwoma posiedzeniami Komisji Głównej pod przewodnictwem Biskupa Toruńskiego, a także wieloma posiedzeniami dekanalnych zespołów synodalnych pod przewodnictwem księży dziekanów. Owocem dotychczasowych prac synodalnych jest normatywny materiał synodalny, wypracowany najpierw przez poszczególne gremia synodalne, a następnie przedyskutowany i przyjęty w drodze głosowania przez członków Synodu podczas sesji plenarnych. Zaliczają się do niego przede wszystkim statuty od 1 do 263, liczone według komputacji tekstu wyjściowego i obejmujące następujące rozdziały: „Normy ogólne” (rozdział I, statuty od 1 do 7); „Wspólnota diecezjalna” (rozdział II, statuty od 8 do 136); „Wewnętrzna organizacja diecezji” (rozdział III, statuty od 137 do 211); „Posługa nauczania” z wyjątkiem podrozdziału „Kultura dla ewangelizacji” (rozdział IV, statuty od 212 do 263).
Ponadto podczas prac synodalnych na forum wspomnianych gremiów i w drodze tej samej procedury wypracowano i przyjęto propozycje poprawek do następujących aneksów do statutów synodalnych: „Instrukcja dotycząca organizacji rekolekcji szkolnych dla dzieci i młodzieży” (aneks nr 3); „Instrukcja o konferencjach dekanalnych” (aneks nr 8); „Instrukcja o stałej formacji katechetów” (aneks nr 14); „Instrukcja o stałej katechizacji dorosłych” (aneks nr 15); „Instrukcja o urlopach i wyjazdach pozaurlopowych kapłanów” (aneks nr 16); „Instrukcja o wizytacji kanonicznej w parafii” (aneks nr 18); „Instrukcja o współpracy i uposażeniu duszpasterzy parafialnych” (aneks nr 19); „Instrukcja o stałej formacji kapłanów” (aneks nr 22); „Instrukcja w sprawie dekanalnych dni skupienia dla kapłanów” (aneks nr 25); „Instrukcja o zadaniach wobec katechizacji” (aneks nr 26); „Regulamin Kurii Diecezjalnej” (aneks nr 30); „Statut Parafialnej Rady Duszpasterskiej” (aneks nr 34); „Statut Parafialnej Rady Gospodarczej” (aneks nr 35); „Statut Diecezjalnej Rady Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich” (aneksnr 39); „Statut Diecezjalnej Rady Katechetycznej” (aneks nr 43 A).
Pod względem statystycznym podczas dotychczasowych prac I Synodu Diecezji Toruńskiej zamknięto dyskusję nad nieco ponad połową statutów (263 statuty wypracowane na 521 zamieszczonych w tekście wyjściowym) oraz nad ok. jedną trzecią aneksów (15 aneksów przedyskutowanych na 43 zamieszczonych w tekście wyjściowym). Należy jednak zauważyć, iż niektóre instrukcje, regulaminy i statuty nie zostały zamieszczone w „Projektach Aneksów do Statutów I Synodu Diecezji Toruńskiej”, wydanych drukiem w dniu 1 czerwca 2007 r.,ze względu na trudności w dotarciu do nich lub ze względu na ich brak w dotychczasowym prawodawstwie diecezjalnym, gdyż znajdowały się one w tym czasie dopiero w fazie opracowywania lub projektowania. Jednakże powinny one - jako część powstającego i zarazem udoskonalanego prawa partykularnego - zostać przedyskutowane na forum synodalnym, które dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej świadczy Biskupowi Diecezjalnemu pomoc w najważniejszych sprawach dotyczących życia całej diecezji (por. kan. 460 KPK). Reasumując, należy przypuszczać, iż przy utrzymaniu obecnego tempa prac I Synodu Diecezji Toruńskiej - dla pełnego wypracowania normatywnych tekstów synodalnych, które byłyby gotowe do podpisania przez Biskupa Toruńskiego i do ich promulgacji, zarówno z punktu widzenia merytorycznego, jak i językowego - potrzeba jeszcze od ok. jednego do półtora roku czasu.
Po przerwie wakacyjnej prace I Synodu Diecezji Toruńskiej zostaną wznowione już od początku września. W tygodniu poprzedzającym sesję plenarną odbędą się posiedzenia Komisji Głównej, natomiast w dniu 13 września 2008 r. (sobota) o godz. 10 w kościele pw. św. Józefa w Toruniu odbędzie się VI Sesja Plenarna Synodu.
Wszystkie osoby duchowne, konsekrowane i świeckie naszej Diecezji są proszone o wytrwałą modlitwę w intencji błogosławionych owoców I Synodu Diecezji Toruńskiej.