Na temat dziejów Kościoła w Polsce po II wojnie światowej ukazało się wiele szczegółowych publikacji. Są to bardzo wartościowe opracowania, ale obejmują tylko pewne aspekty i określone lata działalności kościelnej w Polsce, w której rządy sprawowała władza wrogo nastawiona do Kościoła. Mimo to wiele problemów pozostało jeszcze niewyjaśnionych. Tymczasem istnieje wielka potrzeba całościowego przedstawienia dziejów Kościoła katolickiego w Polsce w okresie powojennym. Dokonanie syntezy tych dziejów jest sprawą niezmiernie trudną tak ze względu na ogrom materiału źródłowego, rozproszonego w wielu archiwach i często jeszcze niedostępnego dla badaczy dziejów. W tworzeniu takiej syntezy bardzo pomocne są własne obserwacje świadka dokonujących się w tej dziedzinie wydarzeń. Taką syntezę dziejów Kościoła w Polsce od zakończenia II wojny światowej do 2002 r. przedstawił najlepszy bez wątpienia znawca dziejów Kościoła w XX stuleciu - ks. prof. Zygmunt Zieliński, kierownik Katedry historii Kościoła XIX i XX wieku w Instytucie Historii Kościoła na Wydziale Teologicznym KUL - w książce Kościół w Polsce 1994-2002. Realizację tego zamierzenia ułatwiło Autorowi odtajnienie zbiorów dokumentacji państwowej i partyjnej z tego okresu. Nadto Autor wykorzystał bogate źródła w archiwach kościelnych.
Prawie 60-letnie dzieje Kościoła w Polsce Autor przedstawił w 5 rozdziałach. Dwa początkowe rozdziały to szczegółowy obraz istnienia i działania Kościoła w okresie stalinizmu aż do zakończenia Soboru Watykańskiego II i listu biskupów polskich do biskupów niemieckich. Treść tej części publikacji ukazuje zmagania Kościoła w Polsce, który władze komunistyczne usiłowały sprowadzić do poziomu i roli prawosławia w ZSRR. Działania służb bezpieczeństwa doprowadziły do aresztowania wielu biskupów oraz prymasa Polski - kard. Stefana Wyszyńskiego, a także kilkuset duchownych katolickich. Odnowienie Ślubów króla Jana Kazimierza, Wielka Nowenna i Milenium były odpowiedzią Kościoła na spustoszenia spowodowane działalnością władz państwowych. Tu należy włączyć także posoborowe działanie Kościoła polskiego.
Kolejne trzy rozdziały relacjonują dzieje katolicyzmu polskiego w okresie rządów Edwarda Gierka, kiedy wydawało się, że zewnętrzne działania władzy państwowej były bardziej pluralistyczne niż dawniej, mimo że nadal trwała ukryta i systematyczna walka z Kościołem i rugowanie Kościoła z życia publicznego. Mimo trudności duchowieństwo podejmowało działalność w środowiskach robotniczych, a w chwilach tłumienia działań społecznych i wolnościowych towarzyszyło ludziom represjonowanym i internowanym. Duchowieństwo identyfikowało się z działalnością "Solidarności" i "Solidarnością Rolników Indywidualnych". W takiej sytuacji Kościół wkroczył na odebrane mu przed laty pole działalności publicznej. Stał się jednocześnie w życiu społecznym ważnym czynnikiem w rozstrzyganiu spraw między władzą ludową a ruchem społecznym "Solidarność". W tym czasie Prymas Polski z jednakową troską mówił o sprawach narodowych, państwowych i kościelnych. Od sierpnia w Stoczni Gdańskiej sprawy kościelne znalazły swoje miejsce w działalności solidarnościowej. W strajkach okupacyjnych posługa duszpasterska miała swoje stałe miejsce. Emblematy religijne były umieszczane obok symboli narodowych. Biskupi i kapłani starali się docierać do wszystkich internowanych w okresie stanu wojennego. Kościół spełnił także ważną rolę podczas tzw. okrągłego stołu. W III Rzeczypospolitej Kościół odzyskał pole do swobodnej działalności i pracy duszpasterskiej. Po latach prześladowań został zawarty konkordat między Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską, przeprowadzono nowy podział na metropolie i diecezje. Powstały liczne szkoły katolickie. Przemiany społeczne i polityczne w Polsce pozwoliły na to, iż polscy emigranci mogli swobodnie uczestniczyć w życiu religijnym w Ojczyźnie.
W ten sposób Autor ukazał wszystkie aspekty życia religijnego w Polsce w latach 1944 - 2002. Funkcjonowanie Kościoła przedstawił na tle zmieniających się ustrojów politycznych i społecznych. Kościół w tych przemianach miał swoje miejsce i udział. Wielkie przemiany kościelne w Polsce dokonały się dzięki roztropnemu kierownictwu Episkopatu Polski oraz wskazaniom Soboru Watykańskiego II.
Rozprawa Kościół w Polsce 1944 - 2002 została oparta na bardzo bogatym materiale źródłowym proweniencji tak państwowej, jak i kościelnej. Jest to bardzo bogaty zbiór dokumentów, ukazujący całokształt stosunków Kościół - Państwo w Polsce. O nowym ujęciu problematyki świadczą nadto obficie wykorzystane wiadomości internetowe. Najbardziej imponującym jednak zarówno pod względem ilości, jak i wartości merytorycznej jest zbiór opracowań.
Dzieło ks. prof. Zielińskiego powinno stanowić podstawę do weryfikacji dotychczasowych badań i opinii o dziejach kościelnych w tym okresie, rownież osobistych poglądów zwłaszcza Czytelników starszego pokolenia na temat wydarzeń kościelnych w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej.

Ks. prof. Zygmunt Zieliński, "Kościół w Polsce 1944-2002", Radom 2003, ss. 494. Wydawnictwo: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN.