Zakon paulinów wczoraj i dziś
Z o. Izydorem Matuszewskim - generałem Zakonu Paulinów - rozmawia ks. Ireneusz Skubiś
Ks. Ireneusz Skubiś: - Rok 2008 jest czasem szczególnym, gdyż Zakon św. Pawła Pierwszego Pustelnika obchodzi 700. rocznicę oficjalnego zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską. Dzieje Zakonu Paulinów są jednak jeszcze odleglejsze, gdyż sięgają 1225 r., gdy bp Bartłomiej z Pécs założył pierwszą wspólnotę zakonną, gromadząc rozproszonych pustelników. Proszę przedstawić czytelnikom "Niedzieli" te odległe dzieje Zakonu Paulinów.
O. Izydor Matuszewski OSPPE: - Zakon św. Pawła Pierwszego Pustelnika powstał w XIII wieku na Węgrzech jako nowa wspólnota zakonna w Kościele. W 1225 r. bp Bartłomiej z Pécs utworzył tę wspólnotę, gromadząc pustelników w ufundowanym przez siebie klasztorze przy kościele na górze Ürög w lasach Patacs. Napisał też dla nich regułę życia wspólnotowego. Niedługo potem na ziemi węgierskiej powstał drugi klasztor, na górze Pilis. Jego założycielem był bł. Euzebiusz, kanonik z Ostrzyhomia. Klasztor Świętego Krzyża, założony przez niego w 1250 r., stał się wzorcem dla innych paulińskich klasztorów. Euzebiusz Ostrzyhomski poprosił też o nadanie klasztorowi reguły bp. Bartłomieja, później zaś został jednomyślnie wybrany przełożonym obu wspólnot. W dokumencie z 1252 r. występuje oficjalna nazwa członków klasztoru - "Bracia Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika".
Po wielu staraniach o zatwierdzenie nowego zakonu przez Stolicę Apostolską, w których brał udział również św. Tomasz z Akwinu, po niecałym wieku wspólnego życia paulinów, legat "a latere" papieża Klemensa V, kard. Gentilis de Monte Florido, nadał zakonowi regułę św. Augustyna, dekretem "Qui saecularia", wydanym w Budzie 13 grudnia 1308 r. W tym roku mija 700 lat od tej daty, czyli od oficjalnego zatwierdzenia Zakonu Paulinów przez Stolicę Apostolską.
Zakon dynamicznie rozwijał się i rozprzestrzeniał na całą Europę. Dotarł na Węgry, Półwysep Bałkański, do Polski, Austrii, Niemiec, Włoch, Francji, Hiszpanii, Portugalii. Znany był nawet w Ameryce Południowej. Szczyt swego rozwoju osiągnął w XVI wieku, kiedy to w krajach Europy, a nawet w Palestynie i Egipcie w 8 prowincjach istniało 300 klasztorów. Klęska wojska węgierskiego pod Mohaczem w 1526 r. przyniosła jednak zakonowi wielkie spustoszenie. Turcy zburzyli dziesiątki klasztorów, spłonęły archiwa i biblioteki, zakonnicy ponieśli męczeńską śmierć. Reszty dopełniła reformacja. Zakon Paulinów na Węgrzech prawie przestał istnieć.
Centrum życia zakonnego zaczęło się kierować ku Jasnej Górze. Fundacja jasnogórska dała początek nowym klasztorom na ziemiach polskich. Tutaj Zakon św. Pawła Pierwszego Pustelnika przeżywał swój wielki rozwój, głównie w XVII wieku, mając też szerokie poparcie narodu. W okresie rozbiorów Polski nastąpiła kasata będącego u szczytu swojego rozwoju Zakonu Paulinów; miało to miejsce w 1786 r. Ostatecznie paulini przetrwali tylko w Polsce. Na początku lat trzydziestych XX wieku paulini powrócili na Węgry, do kolebki zakonu. W czasach komunistycznych zakon znów oficjalnie istniał tylko w Polsce, skąd w latach siedemdziesiątych XX wieku powrócił do Chorwacji, najstarszej po Węgrzech prowincji, zaś po upadku komunizmu - również na Węgry.
Kasata zakonu w różnych krajach sprawiła, że na początku XX wieku zostały tylko dwa klasztory: Jasna Góra w Częstochowie i Skałka w Krakowie. Po II wojnie światowej paulini powrócili do niektórych swoich dawnych placówek.
Zakon Paulinów ciągle się rozwija. Ojcowie i bracia paulini posługują w ok. 70 klasztorach nie tylko w Polsce, ale także w różnych krajach świata: w Afryce Południowej, Anglii, Australii, Białorusi, Chorwacji, Czechach, Francji, Kamerunie, na Łotwie, w Niemczech, Słowacji, Stanach Zjednoczonych, na Ukrainie, we Włoszech i na Węgrzech. Największą kolebką powołań jest dziś Polska, skąd paulini wyruszają na cały świat. Jedynie prowincje węgierska i chorwacka wzrastają własnymi powołaniami.
- Jubileusz 700-lecia zatwierdzenia Zakonu Paulinów z pewnością jest okazją do refleksji na temat duchowego dziedzictwa synów św. Pawła Pierwszego Pustelnika, stanowi zachętę, aby sięgnąć do źródła, z którego czerpali pierwsi pustelnicy. Czy charyzmat Zakonu Paulinów może być aktualny w naszych, nowoczesnych czasach, gdy zakonnicy zwykle żyją wśród tłumów? Gdzie dziś zakonnicy mają swoją pustynię?
- Bardzo bogata historia Zakonu Paulinów nie jest powszechnie znana, nawet przez samych paulinów. Kasata zakonu spowodowała, że dzieła pisane przez autorów paulińskich pozostały zwykle w rękopisach, głównie w języku łacińskim. Odnowa zakonu i jego ekspansja w drugiej połowie XX wieku sprawiły, że coraz bardziej rodziło się pragnienie poznania własnych korzeni.
W obecnym roku, kiedy nasz zakon świętuje 700-lecie zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską, ukazuje się w języku polskim historia Zakonu Paulinów. Są to trzy tomy "Roczników Paulińskich" autorstwa o. Andrzeja Eggerera, o. Mikołaja Bengera i o. Marcina Stroski. Otwarcie tych ksiąg ukazuje nam panoramę historii zakonu od początku istnienia aż do czasu jego kasaty w 1786 r.
Mówiąc o duchowości paulinów, trzeba wiedzieć, że jednym z organizatorów życia wspólnotowego paulinów był bł. Euzebiusz. W czasie modlitwy w porze nocnej miał on objawienie - ujrzał płomyki ognia, które rozbiegały się po puszczy jak iskry po ściernisku (por. Mdr 3,7). W pewnym momencie te płomyki zeszły się w jedno ognisko i swym spotęgowanym światłem rozproszyły ciemności eremu. Pośród nocy jakby zabłysnął dzień jaśniejszy niż w samo południe. Euzebiusz prosił Boga o rozeznanie tego znaku. Dał się wtedy słyszeć głos z góry, mówiący, że owe płonące pochodnie oznaczają rozproszonych wśród puszczy pustelników, żyjących oddzielnie w samotności eremu, którzy przyniosą w przyszłości większe owoce duchowe, jeżeli zrezygnują z życia samotnego i zgromadzą się w jedną społeczność klasztorną. To objawienie było dla Euzebiusza znakiem, by rozproszonych pustelników zgromadzić w jedno. Odtąd paulińska pustelnia stanowi połączenie kontemplacji z posługą duszpasterską. Kościół doprowadził do tego decyzjami bp. Bartłomieja i kan. Euzebiusza Ostrzyhomskiego. Dziś także biskupi różnych krajów proszą nas, abyśmy charyzmat pustyni zaszczepiali we współczesnym zlaicyzowanym świecie.
W charyzmat naszego pustelniczego zakonu wpisane jest bogate dziedzictwo historyczne. Przed dzisiejszym paulinem stoją bardzo konkretne zadania. Należą do nich przede wszystkim: pielęgnowanie kontemplacji Boga w samotności oraz umiłowanie modlitwy liturgicznej; pracowite i ubogie życie oraz praktyka pokuty jako udział w zbawczym wyniszczeniu Chrystusa; szczególny kult Bogarodzicy, wyrażający się głównie w naśladowaniu Maryi w dziele własnego uświęcenia i w działalności apostolskiej, oraz gorliwość apostolska w służbie Kościoła i bliźnich, kierowana Duchem Świętym, uwrażliwiona na znaki czasu.
- 15 stycznia 2008 r. Paulini zaprosili wiernych na swoją pustynię i mogliśmy uczestniczyć w uroczystym otwarciu Roku Paulińskiego. Jaki jest program obchodów 700-lecia zatwierdzenia Zakonu Paulinów?
- Otwarcie Roku Paulińskiego, które nastąpiło 15 stycznia, w liturgiczne wspomnienie naszego Patriarchy, zostało poprzedzone wyjątkowo uroczystą w tym roku Nowenną ku czci św. Pawła Pierwszego Pustelnika, podczas której kazania głosili paulini, a wśród nich o. Jerzy Tomziński - nasz najstarszy ojciec. 16 stycznia - w święto Matki Bożej Królowej Pustelników we wszystkich paulińskich klasztorach został złożony Jubileuszowy Akt Zawierzenia Zakonu Matce Bożej. 20 stycznia odbyła się zewnętrzna uroczystość ku czci św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Dostąpiliśmy wielkiego zaszczytu, gdyż Mszy św. na Jasnej Górze przewodniczył prymas Polski kard. Józef Glemp. W ramach Roku Paulińskiego odbędzie się ogólnozakonna peregrynacja relikwii św. Pawła Pierwszego Pustelnika wraz z ikoną bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia. Na 10-11 lutego przewidziane jest czuwanie nocne na Jasnej Górze w intencjach Zakonu Paulinów oraz Kapituły Generalnej, zaczynającej się 18 lutego br. Bardzo serdecznie zapraszam na tę modlitwę wszystkich, którzy żyją w duchowej łaczności z paulinami. Centralne obchody Roku Paulińskiego, z udziałem Episkopatu Polski, będą miały miejsce 26 sierpnia na Jasnej Górze. Przygotowywane jest międzynarodowe sympozjum naukowe z udziałem przedstawicieli istniejących w Hiszpanii wspólnot zakonnych pod patronatem św. Pawła Pierwszego Pustelnika oraz delegacji mnichów koptyjskich z klasztoru św. Pawła Pierwszego Pustelnika w Egipcie. Sympozjum odbędzie się na Jasnej Górze w dniach 16-18 października. W ramach obchodów Roku Paulińskiego zaplanowana jest wystawa dydaktyczna o paulinach, w kilku językach, oraz wydanie jubileuszowego albumu. Jasna Góra organizuje również wystawę muzealną "700 lat Zakonu Paulinów", na której zostaną pokazane najważniejsze dzieła paulińskiej twórczości artystycznej, piśmiennictwa, muzyki. Warto jeszcze wiedzieć, że na Zamku Królewskim w Warszawie odbędzie się koncert muzyki paulińskiej. 13 grudnia 2008 r., tj. w sam dzień historycznej rocznicy zatwierdzenia Zakonu Paulinów, we wszystkich kościołach paulińskich zostanie odprawiona Msza św. dziękczynna, połączona z uroczystym "Te Deum". Zamknięcie Roku Paulińskiego nastąpi 15 stycznia 2009 r.
- Serdecznie dziękuję za rozmowę i życzę Zakonowi Paulinów, aby nadal dynamicznie się rozwijał i niósł swój pustelniczo-duszpasterski charyzmat daleko w świat. Szczęść Boże!
Jasna Góra jest najbardziej newralgicznym punktem duszpasterstwa na całej ziemi polskiej, zwłaszcza gdy chodzi o duszpasterstwo konfesjonału Jan Paweł II
Wzorcowy zakon w Europie
Kard. Józef Glemp - prymas Polski:
Wierność i zaufanie, jakie istnieją między Episkopatem Polski a Zakonem Paulinów, są wzorcowe dla całej Europy, bo nigdzie nie znajdziemy takiej współpracy, takiego zrozumienia, takiego oddania sprawie Bożej, jak właśnie tutaj, przy Matce Najświętszej i przy stróżach, jakimi są ojcowie paulini.
Jasna Góra, 20 stycznia 2008 r.
To jest jubileusz całej Polski
Abp Stanisław Nowak - metropolita częstochowski:
Rozpoczęliśmy jubileusz 700-lecia zatwierdzenia Zakonu Paulinów. Niech Bóg błogosławi na to jak najbardziej owocne duchowo i najpiękniejsze przeżywanie. Przeżywamy ten ważny czas razem z ojcami. Ojcowie są nasi, pracują tutaj, w tym tak ważnym punkcie Polski, to jest nasz zakon, bardzo oddany sprawie Polaków, dlatego to jest też nasz jubileusz - całej Polski.
Jasna Góra, 15 stycznia 2008 r.
"Niedziela" 5/2008