Młodzi o kapłaństwie
Ks. Krzysztof Pawlina
Ksiądz w społeczeństwie polskim zawsze był osobą wyjątkową. W okresie zaborów i systemu komunistycznego w Polsce oprócz funkcji religijnych pełnił różne role zastępcze. Po upadku reżimu komunistycznego od czasu do czasu słychać coraz wyraźniej głosy, że ksiądz nie jest już nam konieczny.
Co na ten temat myślą młodzi ludzie? Kim dla nich jest ksiądz? Co oznacza sakrament kapłaństwa? Te pytania były inspiracją do przeprowadzenia badań w losowo wybranych gimnazjach warszawskich. Ankieta nie uwzględniała płci ani pochodzenia. Postawiono gimnazjalistom pięć otwartych pytań.
Pierwsze pytanie: Kim jest dla ciebie ksiądz?
Analizując wyniki badań, z zaskoczeniem stwierdziłem, że zdecydowana większość badanych gimnazjalistów ujawnia pozytywne myślenie na temat kapłaństwa. Prawie 90% badanych spróbowało scharakteryzować, kim jest dla nich ksiądz i wypowiedziało się o kapłaństwie pozytywnie. Kim więc jest dla nich ksiądz? Około 33% młodych ludzi stwierdza, że ksiądz to ktoś, kto odprawia Mszę św. oraz sprawuje inne sakramenty. Tyle samo młodzieży, a więc 33%, utrzymuje, że ksiądz to człowiek, który uczy o Bogu, głosi Ewangelię oraz pomaga ludziom poznawać Boga. 16% młodzieży nazywa księdza pośrednikiem i łącznikiem z Bogiem. 12% określa księdza jako duchowego przewodnika i powiernika. Dla 8% badanych jest on kimś, kto pomaga im w codziennym życiu, zaś dla 5% ksiądz to człowiek, który kocha Boga i jest przykładem do naśladowania. 3,5% gimnazjalistów widzi w osobie księdza kogoś, z kim można porozmawiać o wszystkim. 2% badanej młodzieży traktuje księdza jako swojego przyjaciela. Tyle samo młodych ludzi, a więc 2%, mówi, że ksiądz to dobry człowiek, godny szacunku.
Podsumowując, można stwierdzić, że powyższe liczby wyraźnie pokazują, iż pozytywnie do księdza odnosi się wysoki odsetek badanej młodzieży. Jeżeli zaś chodzi o negatywny stosunek do księdza, to przejawia go jedynie około 10% spośród gimnazjalistów.
Do odpowiedzi na pytanie: Kim jest dla ciebie ksiądz? - grupa ta używa przeważnie pejoratywnych określeń. Prawdopodobnie owo nastawienie stanowi rezultat ich negatywnych doświadczeń ze spotkań z księżmi. Ponadto badani, o których tutaj mowa, ujawniają całkowity brak elementarnej wiedzy o kapłaństwie.
Na pytanie: Kim jest dla ciebie ksiądz? - odpowiadają oni, że jest to "facet, który wybrał beznadziejny zawód", "pasożyt i kłamca", "nic dla mnie nie znaczy", "nie odgrywa on żadnej roli w moim życiu", "na pewno nie jest dla mnie autorytetem", "biznesmen" oraz "zły człowiek".
Pojawiły się też wypowiedzi sugerujące, jaki kapłan powinien być, a niejednokrotnie nie jest. Około 1,5% badanych pisze: "Uważam, że ksiądz powinien być wzorem wiary, encyklopedią wiedzy o Bogu, dobrym człowiekiem umiejącym słuchać i doradzać".
Drugie pytanie: Czym dla ciebie jest sakrament kapłaństwa?
Analiza odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych prowadzi do wniosku, że bez względu na to, na jakim poziomie edukacji się oni znajdują, czy też z jakim nauczycielem mają do czynienia, wykazują brak wiedzy odnośnie do tego, czym jest sakrament. Wyniki badań wyraźnie pokazują, że ankietowani nie rozumieją samego pojęcia "sakrament".
Wielu z nich, bo aż 43%, w ogóle nie rozróżnia osoby księdza i sakramentu kapłaństwa.
Ci ankietowani wykazują dużą bezradność przy formułowaniu odpowiedzi na pytanie: Czym jest dla ciebie albo jak rozumiesz sakrament kapłaństwa? Piszą na przykład: "Nie wiem, ponieważ nigdy tego nie było na lekcji religii". Inni zaś o sakramencie kapłaństwa mówią następująco: "To coś, co daje księdzu zwierzchnictwo nad Bogiem"; "Ksiądz to ten, kto daje komunię"; "On ma Msze".
2% respondentów wypowiada się o sakramencie kapłaństwa negatywnie. Piszą m.in.: "To coś, z czym nie chciałbym się w życiu spotkać" albo "To nieszczęście" czy "To przekleństwo".
56% gimnazjalistów próbuje powiedzieć coś pozytywnego o tym sakramencie. Prawie 29% badanych stwierdza, że sakrament kapłaństwa stanowi "dowód wielkiej miłości do Boga, całkowite poświęcenie się Bogu i Jego sprawie".
11% ankietowanych na pytanie: Czym dla ciebie jest sakrament kapłaństwa? - odpowiada, że stanowi "wynik powołania, a powołanie to pójście za wezwaniem".
Jeden z ankietowanych zdobył się na następującą refleksję: "Sakrament kapłaństwa jest najbardziej zobowiązującą decyzją w życiu mężczyzny, który się na to decyduje. Nie tylko przysięga on wierność i posłuszeństwo Bogu, ale ma też ogromny obowiązek w stosunku do wiernych oraz innych ludzi".
Prawie 8% młodych ludzi, zastanawiając się nad sakramentem kapłaństwa, stwierdza, że "wtedy już nie można mieć żony i trzeba się wyrzec rodziny", a 4% z nich dochodzi do wniosku, że jest to "decyzja na całe życie".
2% badanych dodaje, że sakrament ten stanowi "przysięgę składaną Bogu", a 1,6% określa go jako "trudne zadanie, misję".
Warto zauważyć, że spośród pięciuset gimnazjalistów jedynie 1,8% stwierdza, że sakrament kapłaństwa jest jednym z siedmiu sakramentów.
Trzecie pytanie: Czym różni się sakrament kapłaństwa od innych sakramentów?
44% spośród badanych gimnazjalistów nie potrafiło udzielić żadnej odpowiedzi. Wśród tej grupy znaleźli się i tacy, którzy napisali: "A skąd mam to wiedzieć?".
Około 55% badanej młodzieży wykazuje świadomość istnienia różnicy między sakramentem kapłaństwa a pozostałymi sakramentami, ale tylko 26% stwierdza, że konsekwencją przyjęcia omawianego tutaj sakramentu jest całkowite poświęcenie się Bogu.
Myślę, że warto przytoczyć kilka charakterystycznych dla tej grupy odpowiedzi. "Przez ten sakrament kapłan podporządkowuje swoje życie Bogu, jest mu całkowicie oddany, a przynajmniej powinien być. Żaden inny sakrament nie wymaga pełnego poddania się woli Bożej". Inny respondent stwierdza, że "po przyjęciu takiego sakramentu dana osoba musi być w 100% oddana Bogu".
14% ankietowanych na pytanie o różnicę między sakramentem kapłaństwa a pozostałymi sakramentami udziela następującej odpowiedzi: "Ten sakrament zobowiązuje do celibatu". Prawie 5% badanych stwierdza, że "sakrament kapłaństwa jest dla wybranych, natomiast inne sakramenty są dla wszystkich". 2% młodzieży utrzymuje, że sakrament ten przyjmuje się raz w życiu i tyle samo uważa, że jest to "ogromna łaska i jeszcze większe zobowiązanie".
Ponad 3% badanych stwierdza, że "ktoś, kto przyjął ten sakrament, powinien się więcej modlić"; "pociąga on za sobą większą odpowiedzialność za innych" i "związana jest z nim specyficzna rola w społeczeństwie".
Czwarte pytanie: W jaki sposób katechezy pomagają ci w zrozumieniu roli kapłaństwa?
W opinii 34% respondentów katechezy wcale nie przyczyniają się do zrozumienia istoty kapłaństwa. Jak mówią, "katechezy raczej pomagają w zrozumieniu wiary, Boga, religii, ale nie kapłaństwa". 4,5% gimnazjalistów zauważa, że to "nie katecheza pomaga zrozumieć kapłaństwo, ale bezpośredni kontakt z księdzem w parafii".
Lektura wypowiedzi udzielonych przez gimnazjalistów, którzy mają zajęcia z katechetami świeckimi, ujawnia głęboką potrzebę obecności księdza na katechezie szkolnej. Niektórzy z młodych mówią wprost, że "jeśli już musi nas uczyć katecheta, to od czasu do czasu powinien nas uczyć także ksiądz, gdyż wtedy na lekcji religii jest coś z religii". Ktoś z ankietowanych dodaje: "katechezy dostarczają informacji na temat kapłaństwa, ale - według mnie - nie pomagają one w zrozumieniu samego pojęcia kapłaństwa. Tu trzeba czegoś więcej...".
14% młodych ludzi, podejmując próbę odpowiedzi na pytanie o sposób pomocy w zrozumieniu kapłaństwa, stwierdza: "Nie wiem, po co mi to". Większość, bo 52% gimnazjalistów, stwierdza, że katecheza nie wyjaśnia im nic z tajemnicy życia kapłańskiego. Pewna grupa młodzieży, tzn. ok. 12%, dodaje, że znaczną część wiedzy o kapłaństwie przekazują im rodzice.
Ostatnie pytanie: Jakiej wiedzy potrzebujesz na temat kapłaństwa?
Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań, tak i tu można wyróżnić dwie grupy odpowiedzi. 60% badanych stwierdza: "Ja nie potrzebuję żadnej wiedzy na temat kapłaństwa. Wystarcza mi ta, którą mam". W tej grupie młodzieży przy okazji odpowiedzi na postawione pytanie ujawnia się niekiedy emocjonalny stosunek do badanego zagadnienia. 33% respondentów tworzy grupę, która zdecydowanie mówi: "Nie chcę nic na ten temat słyszeć". Prawie 10% stwierdza: "Wystarczy mi to, co już wiem".
Natomiast 13% młodych ludzi, mówiąc, że wiedza na temat kapłaństwa ich nie interesuje, dodaje: "Nie będę nigdy księdzem, to po co mam sobie głowę dodatkowo zaprzątać".
29% ankietowanych chciałoby wyraźnie dowiedzieć się czegoś o kapłaństwie. Lista ich oczekiwań przedstawia się następująco:
1. Chciałbym się dowiedzieć, czym jest powołanie i jak je rozpoznać.
2. Jakie są zobowiązania i zasady, których musi przestrzegać ksiądz?
3. Chcę szczerej i gruntownej wiedzy o codziennym życiu księdza, szczególnie czasie, gdy nie pełni on swoich obowiązków. Chodzi tutaj o życie prywatne księdza: co ksiądz robi poza kościołem i Mszą św.
4. Chciałbym się dowiedzieć, dlaczego ksiądz wybrał taką drogę.
5. Chciałbym wiedzieć, jaką przysięgę składa każdy ksiądz.
6. Czy księży dosięga zwątpienie i dlaczego?
7. Jak księża czują się w swojej roli i czy bardzo zmieniło się ich życie po święceniach?
8. Czy księża nie żałują, że wybrali taką drogę i czy nie brakuje im kobiety i życia, jakie prowadzi się poza kapłaństwem?
9. W jaki sposób księża pomagają ludziom?
10. Skąd mają pieniądze i dlaczego stać ich na drogie samochody?
Na koniec przytoczę znamienne stwierdzenie jednego z badanych gimnazjalistów. W ankiecie napisał on: "Nie potrzebuję wiedzy na temat kapłaństwa, tylko świadectwa życia księdza, i to mnie najbardziej uczy".
Warto zaznaczyć, że spośród pięciuset badanych gimnazjalistów 10% jest przekonanych, iż zostali powołani do kapłaństwa.
Inne obserwacje o charakterze ogólnym
1. Gdy młodzi mówią o kapłaństwie, to bardzo podkreślają stronę duchową tego powołania, jego nadprzyrodzony charakter oraz formułują wstosunku do księdza oczekiwanie, aby był on osobą wyjątkową.
2. Znaczna grupa gimnazjalistów postrzega sakrament kapłaństwa przez pryzmat wyrzeczenia się małżeństwa. Widzą tylko tę stronę kapłaństwa, stąd takie np. stwierdzenia: "Oby mnie takie nieszczęście nie spotkało"; "Co to za trudne życie"; "To by mnie ograniczało".
3. Ok. 15% badanych postrzega proboszcza jako "faceta od interesów w parafii". Ci ankietowani inaczej wyrażają się natomiast o młodych księżach. Piszą na przykład: "Jeśli im stary pozwoli, to mogą coś zrobić". To pokazuje, jak postrzegają oni relacje między księżmi.
4. Młodzież nie zna i nie stosuje w swoich wypowiedziach na temat kapłaństwa właściwej terminologii. Respondenci piszą na przykład: "Dla mnie ksiądz to ten, który ma Mszę św." albo: "To ten, co daje sakramenty". Tylko jedna osoba na pięćset użyła na określenie sprawowania Mszy św. terminu "celebrować", podczas gdy już w szkole podstawowej uczy się dzieci na katechezie, że Mszę św. się sprawuje, że sakramenty są celebrowane czy udzielane. Młodzież nie zna tych pojęć, stąd używa zastępczo czasowników "dawać", "brać" czy "mieć". Przy tym młodzi ludzie są świadomi swoich braków, gdyż odważnie stwierdzają, że nie potrafią opisać i wyjaśnić rzeczywistości kapłaństwa oraz że brakuje im w tym zakresie słów.
"Niedziela" 15/2008