Mieszkańcy Wyszatyc zgromadzili się w niedzielę 28 września br. na Mszy św. w parafialnym kościele pw. św. Mikołaja Biskupa, aby modlitwą oddać hołd tym, którzy 100 lat temu zostali wysiedleni ze swojej miejscowości do Czech.

Dramat Wyszatyc

W wyniku działań wojennych rozpoczętych 28 września 1914 r., wojska rosyjskie szybkim marszem zbliżały się w kierunku twierdzy Przemyśl. W ramach przygotowań do obrony, dowództwo twierdzy wydało rozkaz o ewakuacji ludności cywilnej miasta. Mniej więcej w tym samym czasie podjęto też decyzję o oczyszczeniu przedpola twierdzy po to, żeby łatwiej było obserwować ruchy wojsk rosyjskich, a być może także pozyskać zapasy żywności dla żołnierzy. W wyniku działań wojsk austro-węgierskich w obrębie twierdzy spalono 21 wsi i 23 przysiółków. Nie znamy dokładnie daty wysiedlenia ludności Wyszatyc. Na podstawie niektórych faktów można się domyślać, że akcja wysiedlenia i całkowitego zniszczenia wioski miała miejsce pomiędzy 16 a 19 września 1914 r. Ostatnie wpisy w księgach metrykalnych parafii rzymskokatolickiej kończą się na dacie 15 września, a wojska rosyjskie przekroczyły San w okolicach Walawy 20 września. W tym czasie mieszkańcy Wyszatyc musieli być już w drodze do Czech.

Pamięć ponad granicami

Obchody 100. rocznicy tych tragicznych dla Wyszatyc wydarzeń rozpoczęły się 27 lipca br. Mszą św. w intencji ofiar I wojny światowej, szczególnie polecając Bogu ponad 50 mieszkańców Wyszatyc poległych na jej frontach. Kolejnym etapem rocznicowych obchodów była wizyta delegacji z Wyszatyc w Czechach. Miasto Choceń, w którym przebywali wyszatyccy wygnańcy, także uczciło wydarzenia sprzed 100 lat. Muzeum w Choceniu zorganizowało wystawę poświęconą tej rocznicy, a Senat Republiki Czeskiej objął honorowym patronatem te rocznicowe obchody. Udostępniono zdjęcia i eksponaty przechowywane w archiwum w Usti nad Orlicą, przedstawiające codzienne życie wygnańców z Galicji i Bukowiny, w tym także i mieszkańców Wyszatyc.

6 września delegacja z Wyszatyc, na czele z ks. proboszczem Andrzejem Pokrywą, uczestniczyła we Mszy św. w choceńskim kościele pw. św. Franciszka Serafińskiego. Wzięły w niej udział władze miasta, muzeum i archiwum w Usti oraz kilkunastu mieszkańców Chocenia. Po Eucharystii udaliśmy się na miejscowy cmentarz rzymskokatolicki, gdzie miasto Choceń ufundowało pamiątkową płytę nagrobną umieszczoną w miejscu pochówku 200 polskich dzieci z kolonii barakowej. Na granitowej płycie umieszczono napis w języku czeskim: „Miasto Choceń na pamiątkę tym, którym Wielka Wojna zabrała dom i życie”. Na płycie złożono wieniec od czeskiego Senatu. Biało-czerwoną wiązankę złożyła także nasza delegacja. Uroczystości na cmentarzu zakończyła wspólna modlitwa oraz poświęcenie pamiątkowej płyty.

Plany współpracy

Podczas wizyty w Choceniu udało się wstępnie ustalić dalsze etapy wzajemnej współpracy dotyczącej badania i opisywania wydarzeń związanych z pobytem ludności polskiej w choceńskiej kolonii. Strona czeska wykonuje ogromną pracę badawczą, polegającą na sporządzeniu wykazu wszystkich osób zmarłych i urodzonych w Choceniu. Prace te zakończone będą w 2017 r., a sporządzony wykaz wraz z opisem i komentarzem zostanie opublikowany w formie książkowej. Łączna liczba zmarłych, których Czesi chcą zidentyfikować z imienia i nazwiska, wynosi 7895 osób. Nasze zadanie ma polegać na przygotowaniu spisu wszystkich miejscowości z przedpola twierdzy Przemyśl, które zostały spalone, a ich ludność wywieziona do Czech. W tym miejscu pragnę zaapelować do wszystkich, którzy posiadają jakiekolwiek informacje o wysiedleniach, fotokopie dokumentów, zdjęć lub inne pamiątki o kontakt drogą mailową: jozef_z@interia.eu.

Wyszatyckie upamiętnienie

28 września br. uczestniczyliśmy w rocznicowej Mszy św. sprawowanej pod przewodnictwem bp. Stanisława Jamrozka, po czym udaliśmy się w procesji z pocztami sztandarowymi na cmentarz w Wyszatycach. Tam został odsłonięty i poświęcony pamiątkowy obelisk. W jego niszy została umieszczona urna z ziemią przywiezioną z choceńskiego cmentarza, na którym spoczywały doczesne szczątki przeszło 50 wygnańców z Wyszatyc. Na płycie obelisku wygrawerowano repliki tabliczek nagrobkowych. Uroczystość zakończona została wspólną modlitwą i odśpiewaniem Roty. W tym dniu została również otwarta wystawa „Wychodźcy z Wyszatyc w dokumentach i fotografii 1914-1916”. Na wystawie wyeksponowano 140 zdjęć przedstawiających wydarzenia sprzed 100 lat oraz zdjęcia z pobytu delegacji w Choceniu. Można ją oglądać do 2 listopada od poniedziałku do czwartku w godz. 16-19 i w każdą niedzielę w godz. 9.15-13 i 15-18.

Kolejnym etapem obchodów 100. rocznicy wysiedlenia mieszkańców Wyszatyc będzie wystawienie 9 listopada przedstawienia historycznego przygotowanego przez uczniów Zespołu Szkół w Wyszatycach i młodzież licealną, na które serdecznie zapraszamy. To wielkie przedsięwzięcie rocznicowe zakończy publikacja okolicznościowego albumu wraz z komentarzem, zatytułowanego: „Wychodźcy z Wyszatyc w dokumentach i fotografii 1914-1916”.